چاپ مرکزی

بازبيني آخرين نمونه. نمونه‌اي كه در آن غلط چاپي نباشد و بتوان آن را براي صفحه‌آرايي يا تكثير فرستاد، نمونة آخر خوانده مي‌شود. قیمت طراحی اگر در حروفچيني / حروفنگاري تخصص و دقت به كاررود، امكان دارد كه نمونة اول، آخرين نمونه محسوب شود؛ اما اگر غلط چاپي در نمونه باشد، بايد آنقدر نمونه‌ها را تكرار كرد تا نمونة نهايي به دست آيد. گاه ممكن است كه براي رسيدن به نمونة آخر، حتي ده‌بار نمونه گرفته شود. نمونة آخر را معمولاً كسي مي‌بيند و اجازة تكثير مي‌دهد كه دقيق و مسؤول باشد. 6. صفحه‌آرايي و تنظيم نهايي. صفحه‌آرايي، تنظيم آخرين نمونه چاپي است قیمت چاپ كه از هر حيث براي چاپ آماده باشد. در مرحلة صفحه‌آرايي، طرحها، تصويرها، نقشه‌ها، نمودارها، جدولها، سرصفحه‌ها، پاصفحه‌ها، زيرنوشتها، شمارة صفحه‌ها و مانند آنها همه در جاي خود قرار مي‌گيرند

گاه ممكن است با يك بار نمونه‌خواني، نمونه براي چاپ آماده شود و گاه ممكن است چندين بار نمونه‌خواني يا حتي تجديد حروفچيني / حروفنگاري ضرورت داشته باشد. معمولاً كتابهاي مرجع، مانند فرهنگها، دايره‌المعارفها، كتابهاي درسي کارت ویزیت ، متنهاي مقدس ديني، آثار حقوقي به نمونه‌خواني‌هاي مكرر و دقيق نياز دارد تا كاملاً اطمينان حاصل شود كه متن بدون غلط است. يكي از كتابهاي بسيار كم غلط در زبان فارسي كه نمونه‌خواني آن بسيار دقيق انجام گرفته است، داير‌ه‌المعارف فارسي به سرپرستي غلامحسين مصاحب است. چاپ نمونه‌خواني و چگونگي مراحل، دفعات، و نوع آن به سياست و روش ناشر بستگي دارد. بعضي ناشران هستند كه خوانندگان به توجه و دقت آنها در اين خصوص اعتماد دارند.

كالبد مادي كتاب، معمولاً چيزي نيست جز کارت ویزیت كاغذهاي سپيد رنگ يا متمايل به سپيد، حروف و نقشهايي كه با مركب يا رنگ بر اوراق كاغذ نقش بسته است، و پوشينه‌اي از جنس كاغذ و مقوا يا مادة سخت‌تر و ديرپاتري چون چرم چاپ کارت ویزیت يا جلدهاي محكم و زيباي امروزي از مواد تركيبي، و مواد و مصالحي كه براي صحافي به كار مي‌رود. مادة اصلي و عمدة جلد بيشتر كتابها، سواي روكشهاي زينتي و آرايه‌هاي ديگر آنها، از مقواست كه نوعي چاپ تراکت كاغذ ضخيم است و از همان خانواده. پس در اين فصل به دو عنصر اصلي كتاب، يعني كاغذ و مركب مي‌پردازيم.

سياسي كه خارج از كشور چاپ مي‌شد، مانند عروه‌الوثقي ، حبل‌المتين، مطمئناً با هيچ يك از آثار چاپي ديگر خارج از كشور قابل مقايسه نيست، کارت ویزیت اما هر آنچه در آن سالها خارج از ايران چاپ و وارد كشور شده، به سهم و در حوزة خود تأثير سياسي، فرهنگي، اجتماعي، علمي و غيره داشته است؛ هر چند كه تأثير آنها با آثاري كه در داخل كشور چاپ و نشر مي‌شده، قابل مقايسه نبوده است. به طور كلي وقايع انقلاب مشروطيت ايران همراه با چاپ کارت ویزیت مقدمات و پيامدهاي آن، چه از نظر كميت و چه از لحاظ كيفيت، نقطة عطفي در تاريخ چاپ و نشر و تنوع آثار چاپي به حساب مي‌آيد. پس از جنگ جهاني اول (1914 تا 1918) ، سقوط سلسلة قاجاريه، و صلح و ثبات نسبي داخلي و خارجي ، در ايران دورة تازه‌اي در فعاليتهاي چاپي آغاز شد؛ بويژه چاپ تراکت نظام آموزشي كه از نيمة دوم دهة اول 1300 تا 1320 در ايران استقرار يافت، بر چاپ كتاب تأثير گذاشت و چاپخانه‌هاي دولتي و غيردولتي تازه‌اي تأسيس شد.

از جمله در شهرهاي بمبئي، كلكته، کارت ویزیت استانبول، قاهره، ليدن، برلين، به چاپ كتاب ، روزنامه، اعلاميه‌ها و بيانيه‌هاي سياسي به زبان فارسي پرداختند. بيانيه‌ها و اعلاميه‌هاي سياسي، بويژه در سالهاي انقلاب مشروطيت، در خارج از كشور چاپ مي‌شد و مخفيانه به ايران مي‌آمد و در ميان گروههايي از مردم توزيع مي‌شد. بعضي از گروههاي سياسي يا عقيدتي ، فعاليتهاي چاپي‌شان را به خارج از كشور منتقل كرده بودند. تأثير فعاليت اين گروهها، چه چاپ کارت ویزیت وسيع چه محدود ، از لحاظ تاريخ چاپ مهم است. در كنار فعاليتهاي سياسي، فعاليتهاي علمي و فرهنگي نيز در خارج از كشور جريان داشت. ايرانشناسان خارجي و محافل دانشگاهي و پژوهشي به تحقيق دربارة تاريخ و فرهنگ ايران مشغول بودند و آثار خود را به زبانهاي مختلف، از جمله فارسي، در خارج از كشور چاپ و نشر مي‌كردند. اين آثار در بالا بردن سطح دانش علمي چاپ تراکت و فرهنگي محققان ايراني مؤثر بود.

در عصر ناصرالدين شاه قاجار(حك: 1264 تا 1313) چاپ رونق بيشتري گرفت و چاپخانه‌هاي تازه‌اي تأسيس گرديد. چاپ سربي و چاپ کارت ویزیت سنگي در كنار هم رواج داشت. براي نخستين بار در ايران روزنامه و مجله انتشار يافت و به طور كلي حجم آثار چاپ شده در چاپخانه‌هاي تهران و شهرستانها به طرزي چشمگير افزون شد. در عصر مظفرالدين شاه قاجار (حك: 1313 تا 1324) كه انقلاب مشروطة ايران روي داد، و در اواخر حكومت اين سلسله ، چاپ کارت ویزیت هم تحولات تازه‌اي در چاپ ايجاد شد و هم تأثير آثار چاپي بر آگاهي سياسي و فرهنگي جامعه و تحركات اجتماعي به مرحلة كاملاً تازه و بي‌مانندي در تاريخ ايران چاپ تراکت رسيد. چاپخانه‌هاي بسياري در كشورهاي خارج كه حروف فارسي داشتند.

ظاهراً نخستين چاپخانه‌اي كه وجود آن را حدود سال 1233 در عصر عباس ميرزا، مسلم مي‌دانند، چاپخانه‌اي است كه با حمايت او در کارت ویزیت تبريز داير شده و با حروف سربي ريخته‌اي كار مي‌كرده است (محبوبي اردكاني، حسين، 1354، ج1، ص 211). رسالة جهاديه ، كتاب فتحنامه، رسالة آبله‌كوبي نخستين كتابهاي فارسي است كه به نظر چاپ کارت ویزیت صاحبنظران در چاپخانة تبريز و با حروفي سربي چاپ و منتشر شده است. در دهة 1250 هـ . ق. چند چاپخانة حروفي و سنگي در تبريز، تهران، اصفهان، مشهد، رشت و چند چاپ تراکت شهر ديگر داير بوده، اما چاپ سنگي در تهران رواج بيشتري داشته است.

از چگونگي چاپ در دورة كوتاه حكومت كريم‌خان زند اطلاعات زيادي در دست نيست. بنا به روايتي در 1198 هـ . ق. يك دستگاه چاپ سربي از طريق بندر بوشهر وارد ايران شد. در زمان فتحعلي‌شاه قاجار (حك : 1212 تا 1250) چند كتاب مذهبي به زبان فارسي در تهران چاپ کارت ویزیت شد، اما تحول جدّي چاپ در ايران، با حمايتها و تشويقهاي فراوان عباس ميرزا نايب‌السلطنه (1203 تا 1249)، كه به چاپ كتاب علاقه و اعتقاد فراوان داشت، روي داد. ميرزا صالح شيرازي براي آموختن فنّاوري جديد به انگلستان فرستاده شد چاپ کارت ویزیت و مدتي در يك دستگاه انتشاراتي در لندن كاركرد و با روشهاي چاپ چاپ تراکت و نشر آشنايي يافت و به هنگام بازگشت به ايران يك دستگاه چاپ و مقداري مواد و مصالح چاپي با خود آورد.

سبب اينكه چاپ در ايران در جلفاي اصفهان پيدا شده و کارت ویزیت در آنجا رشد كرده است، چند عامل است كه شايد از همه مهمتر، حمايت و علاقة شاه عباس، محيط آزاد و دور از تنش جلفا براي ارمنيان در دورة صفويه ، آزادي فعاليت مذهبي و تشكيلات و ارتباط كليساي چاپ کارت ویزیت ارمني بوده است (مولانا ، حميد، 1358، ص 28). پس از سقوط صفويان، دورة فترت بر ايران حاكم شد و همة فعاليتها از جمله فعاليتهاي فرهنگي با ركود مواجه شد. در عصر افشاريه، دو تن از سياحان اروپايي كه به ايران سفر كرده بودند، در يادداشتهاي سفر خود به جزوه‌هايي اشاره كرده‌اند كه به دستور نادرشاه افشار و به درخواست چند تن از چاپ تراکت علما به فارسي ترجمه شده و با ماشينهاي كوچك به چاپ رسيده است (مولانا، حميد، 1358، ص 30).

كتابي است به زبان ارمني كه 180 سال پس از اختراع کارت ویزیت چاپ گوتنبرگ، در 1051 هـ .ق./1641 م. در جلفاي اصفهان و به كوشش كشيشان ارمني چاپ شد (رائين، اسماعيل، 1347، ص 23). اين كتاب شرح احوال مقدسان و عده‌اي از روحانيان مسيحي بود كه «در 705 صفحه و با ابعاد 5/25 × 18 و به صورت دو ستوني چاپ شده است ... و ساختن همة وسايل چاپ كتاب مذكور، حتي كاغذ آن ... پس از سه سال كار خستگي‌ناپذير» (رائين، اسماعيل ، 1347، ص 24) به دست همان كشيشان انجام گرفته است. چاپ کارت ویزیت چند سال بعد يكي از كشيشان جلفاي اصفهان به اروپا رفت و شش سال در آنجا ماند و با شيوه‌هاي چاپ آشنا شد. سپس به ايران بازگشت و با خود يك ماشين چاپ و مقداري حروف سربي به همراه آورد. بنا به تحقيقات كار و ميناسيان دربارة تاريخ چاپ در جلفاي اصفهان، كه اسماعيل رائين چاپ تراکت در كتاب خود بدان اشاره كرده است، فعاليت چاپي در جلفاي اصفهان به دلايلي مدتي متوقف ماند تا سرانجام در 1098 هـ .ق./1687 م. چاپخانة كليساي ارامنه به راه افتاد و چند كتاب در آن به چاپ رسيد (رائين، اسماعيل، 1347، ص 26-27).